Г-дин Рамадани, ќе почнеме со најактуелното прашање во моментов: дали не’ очекува тешка зима од аспект на снабдувањето со струја?
Да, пред нас е голема неизвесност во поглед на снабдувањето со струја, иако обичниот граѓанин можеби во моментот тоа не го гледа затоа што нема никакви рестрикции во снабдувањето и сл.. Меѓутоа, ние во МЕПСО, коишто сме секојдневно соочени со одржување на стабилноста на мрежата и јас како прв човек на компанијава, одговорно ви тврдам дека ситуацијата е алармантна.
Проблемите не се од денеска, туку уште пред 3-4 месеци ние забележавме дека цените на електричната енергија на европските берзи почнаа да одат нагоре. На почетокот на август јас побарав неформален состанок со Регулаторната комисија за енергетика на којшто се обидов да ги убедам колегите дека ќе ни претстои тешка зима. Цените на струјата во Европа почнаа нагло да растат, а нам хидро акумулациите ни се скоро празни. Тогаш акумулираните резерви беа на околу 20%, сега се дојдени на 10%. Како што знаете немаше снег минатата година, а и сезоната беше сушна од аспект на дождови.
Зошто се битни хидро акумулациите ако ние 70% – 80% од производството на струја го добиваме од термоцентралата РЕК Битола?
Затоа што кога имаме дебаланс на производството и потрошувачката, а изминативе месеци имаме, преку кревањето на нивото на водата во акумулациите ги одржуваме напонските прилики во системот. А сега, хидроцентралите практично не ни работат, додека РЕК Битола работи само со еден блок, за којшто, како што знаете, треба да набавиме јаглен, а имаме тешкотии во тоа. Јаглен треба да набавиме и за РЕК Осломеј, додека ТЕЦ Неготино, којашто работи на мазут, исто така имаме проблем да ја вклучиме со целосен капацитет. Последица на сето ова е што ние во моментов можеме да произведеме околу половина од струјата што ја трошиме секој ден, а остатокот мора да се увезе. А, замислете само дека температурите се се’ уште релативно високи и зимата ни е пред прагот, што значи дека потрошувачката на струја допрва ќе расте.
Колку струја ние треба да увеземе секој ден? Колкава е разликата помеѓу тоа што го произведуваме и трошиме како држава?
Во понормални околности, еве во 2015 година на пример, на увезена струја отпаѓала 33% од потрошувачката, потоа во 2020 година имаме нагло покачување на увозот, а за 2021 ќе биде уште поголем уделот на увезената струја. Околу 4.500 мегават – часови е разликата помеѓу производството и потрошувачката дневно, значи ни фали производство, ни фали енергија во мрежата. Тоа се околу еден милион евра вредна струја дневно, според сегашните цени на европските берзи.
Ние, бидејќи не можеме да произведеме колку што трошиме, повлекуваме од европската мрежа, значи нашиот дебаланс во мрежата, го пренесуваме во европската мрежа, што не би смееле да го правиме.
Да, пред нас е голема неизвесност во поглед на снабдувањето со струја, иако обичниот граѓанин можеби во моментот тоа не го гледа затоа што нема никакви рестрикции во снабдувањето и сл.. Меѓутоа, ние во МЕПСО, коишто сме секојдневно соочени со одржување на стабилноста на мрежата и јас како прв човек на компанијава, одговорно ви тврдам дека ситуацијата е алармантна.
Проблемите не се од денеска, туку уште пред 3-4 месеци ние забележавме дека цените на електричната енергија на европските берзи почнаа да одат нагоре. На почетокот на август јас побарав неформален состанок со Регулаторната комисија за енергетика на којшто се обидов да ги убедам колегите дека ќе ни претстои тешка зима. Цените на струјата во Европа почнаа нагло да растат, а нам хидро акумулациите ни се скоро празни. Тогаш акумулираните резерви беа на околу 20%, сега се дојдени на 10%. Како што знаете немаше снег минатата година, а и сезоната беше сушна од аспект на дождови.
Зошто се битни хидро акумулациите ако ние 70% – 80% од производството на струја го добиваме од термоцентралата РЕК Битола?
Затоа што кога имаме дебаланс на производството и потрошувачката, а изминативе месеци имаме, преку кревањето на нивото на водата во акумулациите ги одржуваме напонските прилики во системот. А сега, хидроцентралите практично не ни работат, додека РЕК Битола работи само со еден блок, за којшто, како што знаете, треба да набавиме јаглен, а имаме тешкотии во тоа. Јаглен треба да набавиме и за РЕК Осломеј, додека ТЕЦ Неготино, којашто работи на мазут, исто така имаме проблем да ја вклучиме со целосен капацитет. Последица на сето ова е што ние во моментов можеме да произведеме околу половина од струјата што ја трошиме секој ден, а остатокот мора да се увезе. А, замислете само дека температурите се се’ уште релативно високи и зимата ни е пред прагот, што значи дека потрошувачката на струја допрва ќе расте.
Колку струја ние треба да увеземе секој ден? Колкава е разликата помеѓу тоа што го произведуваме и трошиме како држава?
Во понормални околности, еве во 2015 година на пример, на увезена струја отпаѓала 33% од потрошувачката, потоа во 2020 година имаме нагло покачување на увозот, а за 2021 ќе биде уште поголем уделот на увезената струја. Околу 4.500 мегават – часови е разликата помеѓу производството и потрошувачката дневно, значи ни фали производство, ни фали енергија во мрежата. Тоа се околу еден милион евра вредна струја дневно, според сегашните цени на европските берзи.
Ние, бидејќи не можеме да произведеме колку што трошиме, повлекуваме од европската мрежа, значи нашиот дебаланс во мрежата, го пренесуваме во европската мрежа, што не би смееле да го правиме.
Како влошувањето на финансиските резултати влијае врз проектите на МЕПСО коишто се во тек?
Ние имаме десетина проекти коишто се во тек, би го спомнал само далноводот Битола – Елбасан, којшто ќе ни донесе голем бенефит во стабилноста на мрежата и ќе не поврзе подобро со западноевропската мрежа. Работиме и на ревитализација на мрежата низ целата територија на државата, затоа што допрва ќе се случуваат се’ повеќе приклучоци на новите производители на струја од фотоволтаици и од ветер, и ние мора да сме спремни за тоа.
Но, проектите сега се проблематизираат, затоа што ние имаме влошена финансиска ситуација. За да ја користиме отворената кредитна линија од ЕБРД во износ од 100 милиони евра, ние мора да покажеме одредени финансиски показатели. Со минусот лани од 6 милиони евра едвај некако успеавме да ги задоволиме критериумите, и да успееме да повлекуваме пари од кредитите, но сега со овие показатели ќе биде практично невозможно. А, од друга страна имаме потпишано договори со подизведувачи како Кончар, Енергоинвест, Далековод Загреб, итн., коишто во случај на кочење на исплатите кон нив, може да бараат пенали и сл.
На скоро одржаниот Енергетски форум истакнавте дека бележите растечки тренд на барањата за приклучување на обновливите извори на енергија на електроенергетската преносна мрежа. Што значи тоа за МЕПСО конкретно, кои се најважните задачи за компанијата во овој контекст и како актуелнава криза ќе влијае врз нивно исполнување?
Зеленото сценарио од Националната стратегија за развој на енергетиката предвидува до 2040 година да се интегрираат 750 мегавати капацитет од ветерници и уште 1350 мегавати од фотонапонски електрани, што значи преку 2 гигавати вкупно капацитет, а интересот за обновливите извори на енергија веќе сега е надминат за два-три пати.
Интегрирањето на обновливите извори како клучен дел од планот за енергетска трансформација е вистински предизвик за операторите на преносните системи. МЕПСО има две важни задачи за исполнување, најпрво да создадеме услови за да им овозможиме на обновливите извори на енергија да се приклучат на преносната мрежа и второ, да ја менаџираме произведената енергија.
За ефикасна интеграција на обновливите извори која ќе доведе до транзиција кон зелена енергија, потребни се инвестиции во електропреносната мрежа, зголемување на капацитетот и нејзината ефикасност со воведување на паметни технологии, стриктни правила за балансирање но и засилена регионална соработка, платформа за балансирање и воведување на системи за складирање на енергијата.
Ние досега немаме одбиено ниту едно барање за приклучување на обновливи извори во мрежата, и правиме планови дали треба да се зголемат капацитетите на мрежата. Но, пак ќе кажам, сега се вонредни околности, се наоѓаме во страшна енергетска криза и наш приоритет сега како држава мора да биде ублажување на последиците и напори да не дојде до рестрикции во снабдувањето.
Каква е според вас иднината на енергетиката во земјава, дали ние некогаш можеме да бидеме држава што е енергетски независна од увоз и сл.?
Видете, ние во земјава имаме досега најавени околу четири гигавати капацитети на фотоволтаици и ветерници, додека на хартија, досега се „инсталирани“ два гигавати моќност. Овие капацитети допрва треба да се реализираат, но тоа се извори на енергија што се менливи во природата на производство. Фотоволтаиците не може да произведуваат струја ноќе или кога нема доволно сонце и сл., а и ветерот некогаш го има, некогаш не.
Затоа предизвик за енергетиката на планетава е побрзиот развој на батериите коишто ќе може да ја складираат енергијата произведена од ветер и сонце кога ќе има вишок, а потоа да ја вратат во мрежата кога ќе има потреба. Се надевам дека за неколку години ќе има усовршени батерии и тој проблем полека, но сигурно, ќе се надминува.
Но, како и да е, дебалансот помеѓу производството од обновливи извори и потрошувачката мора да се порамнува со она што се нарекува базна енергија, а неа може да ја добиеме од вода, јаглен и гас. Бидејќи јагленот веќе отпаѓа како опција, поради зелената агенда на Европа кон која се приклучивме и ние како држава, а гасот како што гледате го загуби веќе епитетот на евтин и сигурен енергенс, нас како добра опција ни е, на пример, проектот на хидроелектраната Чебрен. Проект, којшто за жал, стана историски според проблемите и одолговлекувањето што се случи, но ако конечно почне да се реализира, а имам сознанија дека постои интерес од сериозни играчи на европскиот пазар да влезат во изградбата, ќе биде добро за базната енергија, за да може мрежата да функционира без проблеми.